W wielu krajach na świecie obserwuje się stopniowy wzrost częstości zachorowań na nowotwory jelita grubego. Przyczynia się do tego starzenie się społeczeństwa, a także rosnący odsetek osób prowadzących niezdrowy trybu życia.

Do czynników ryzyka rozwoju tej złośliwej choroby zalicza się nieprawidłową dietę (np. zbyt dużo czerwonego mięsa, mało jarzyn, dużo tłuszczów), brak ruchu, palenie papierosów, nadmierne spożywanie alkoholu. Predyspozycje do nowotworu mogą być uwarunkowane genetycznie, objawiając się rodzinnym występowaniem chorób nowotworowych (raka jelita grubego, raka endometrium, raka piersi, raka jajnika, raka prostaty) i nienowotworowych (choroby Leśniowskiego-Crona, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego). Bez wykonania odpowiednich badań do rozpoznania może dojść zbyt późno. Wynika to z faktu, że pacjenci często nie zauważają żadnych niepokojących symptomów. Poddanie się badaniom przesiewowym pozwala na wykrycie zmian przednowotworowych jelita grubego, jeszcze zanim dojdzie do ich transformacji w chorobę złośliwą. Wczesne ich usunięcie zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jelita grubego nawet o 75-90%.

Kolonoskopia

Najważniejszym, podstawowym i referencyjnym badaniem w kierunku raka jelita grubego jest kolonoskopia. Badanie jest inwazyjne, nieprzyjemne dla pacjenta oraz wymaga wcześniejszego przygotowania. Jednakże to jedyne badanie które pozwala na bezpośrednią ocenę całego jelita grubego oraz ewentualne usunięcie przednowotworowych zmian polipowatych. W Polsce z bezpłatnych badań kolonoskopowych mogą skorzystać pacjenci w wieku 55-64 lat.

Badania laboratoryjne

Obok badań endoskopowych i obrazowych istotną rolę pełnią diagnostyczne badania laboratoryjne. Do ich zalet zalicza się niską cenę oraz nieinwazyjny charakter. W połączeniu z wywiadem i wynikami innych badań mogą ułatwić lekarzowi podjęcie decyzji o skierowaniu pacjenta na badanie kolonoskopowe.

CEA

U chorych na raka jelita grubego dochodzi do wzrostu, często niezwykle wysokiego, stężenia krążącego antygenu rakowo-zarodkowego CEA (ang. carcinoembryonic antigen) w surowicy krwi. CEA jest tzw. markerem nowotworowym, przede wszystkim nowotworów przewodu pokarmowego: jelit, wątroby i trzustki. Pomiary stężenia CEA stosowane są w rozpoznawaniu choroby nowotworowej, monitorowaniu skuteczności leczenia i wykrywaniu wznów.

Wzrost stężenia CEA obserwowany jest również w innych chorobach nowotworowych: nowotworach żołądka, płuca, piersi i narządów rodnych, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego. Nieznaczny wzrost towarzyszyć może chorobom zapalnym (zapaleniu i marskości wątroby, przewlekłemu zapaleniu trzustki, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, wrzodziejącemu zapaleniu jelita grubego, zapaleniu płuc). Nieznacznie podwyższone wyniki obserwowane są także u palaczy. Interpretacja pomiaru CEA dokonywane jest wyłącznie przez lekarza w oparciu o stan kliniczny badanego i wyniki innych badań laboratoryjnych. Pojedynczy pomiar CEA nie może stanowić podstawy rozpoznania, lecz także wykluczenia, raka jelita grubego.

Oznaczenie krwi utajonej w kale

Najtańszym i najprostszym badaniem stosowanym w diagnostyce raka jelita grubego jest badanie krwi utajonej w stolcu. Badanie ma na celu wykrycie krwi niewidocznej gołym okiem w próbce kału. Do zalet testu zalicza się jego nieinwazyjny charakter, możliwość wykonania praktycznie w każdym medycznym laboratorium (materiał nie wymaga wysyłania do laboratorium specjalistycznego) oraz szybkie uzyskanie wyniku. Ponadto badanie nie wymaga przygotowania i stosowania odpowiedniej diety przed oddaniem próbki. Test cechuje się wysoką zdolnością do wykrywania raka jelita grubego. Wynik dodatni uzyskuje się nie tylko w przypadku tej choroby, lecz również w przebiegu innych dolegliwości przewodu pokarmowego: przełyku Baretta, żylaków przełyku, ostrego zapalenia żołądka, choroby wrzodowej żołądka lub dwunastnicy, chorób zapalnych jelit, uchyłkowatości jelit, krwawiących polipów, guzków krwawniczych (hemoroidów), infekcji bakteryjnych. Należy pamiętać, że oznaczenie krwi utajonej nie umożliwia wykrycia polipów.

Morfologia krwi

W przebiegu raka jelita grubego morfologia krwi zwykle wskazuje na niedokrwistość.

Kalprotektyna w kale

Badanie wykorzystuje się do rozpoznawania przewlekłych chorób zapalnych jelit, ich różnicowania z zespołem jelita drażliwego oraz w diagnostyce chorób nowotworowych. U chorych na raka jelita grubego obserwuje się istotnie wyższe stężenie kalprotektyny w kale w porównaniu z osobami zdrowymi. Oznaczenie charakteryzuje się stosunkowo wysoką czułością (89%) i swoistością (62%).

Badania genetyczne

Mimo, że w rozwoju raka jelita grubego bardzo duże znaczenie mają czynniki środowiskowe i styl życia część zachorowań może być związana z obciążeniem genetycznym, wynikającym z mutacji lub wad niektórych genów. Przykładami są mutacja genu APC związana z występowaniem zespołu polipowatości rodzinnej oraz mutacja prowadząca do nieprawidłowej metylacji septyny 9. Obecność we krwi badanego fragmentów metylowanego DNA genu septyny 9 w stężeniu większym niż prawidłowe, wskazuje na prawdopodobieństwo rozwoju nowotworu. Wspomniana grupa chorych ze zdiagnozowaną podatnością na występowania raka jelita grubego powinna być pod regularną obserwacją lekarską.

Źródło:

mgr Justyna Kata-Bury

Laboratoria Medyczne DIAGNOSTYKA